Sơn Ca có giọng hót thật hay. Hay đến nỗi nó đi vào huyền thoại lúc nào mà người đời cũng không hay biết. Có người cả đời chưa một lần được nghe Sơn Ca cất tiếng hót, nhưng trong ý nghĩ vẫn cả tin rằng giống chim nầy có giọng hót thật hay, vượt xa giọng hót của những giống chim rừng khác! Có thể họ nghe lời của người khác thuật lại và sau đó dễ dàng cả tin như chuyện “hai năm rõ mười” tin như tin chuyện ngày xưa có tứ đại mỹ nhân là Tây Thi, Vương Tường, Triệu Phi Yên và Dương Quí Phi, những người đẹp… “nhất cố khuynh nhân thành, tái cố khuynh nhân quốc”, xưa nay không có một giai nhân nào bì kịp!
Thông tin về loài chim Sơn Ca
Xuất xứ: Sống ở ruộng khô và đồng cỏ rậm.
Màu sắc: Chim có bộ áo lông màu vàng nhạt rất giống lá ủ và cỏ khô nên không được đẹp mà còn xấu nữa, bù lại Sơn Ca có giọng hót vang dội và rất dài. Thời điểm giọng hót Sơn Ca cao độ nhất, Sơn Ca phải bay lên cao rồi hạ cánh từ từ để hót.
Thức ăn và chăm sóc: Sơn ca cần lồng cao để Sơn Ca thăng cao múa ca dễ dàng.
Khi Sơn Ca hót, dù đứng vẫn thường xòe cánh xứng đáng với danh từ “vũ ca”.
Sơn ca ăn các loại bông cỏ và côn trùng nhỏ, kiến cánh, mối, cào cào non, sâu bột. Ngoài ra chim còn ăn tấm trộn tròng đỏ trứng vịt.
Sự sinh sản: Sơn Ca thường sinh sản vào mùa nắng, khoảng tháng 11, 12 vì chim làm tổ dưới đất nên đỏ vào tháng này để bảo tồn nòi giống, một mùa đẻ được 3 trứng ấp 14 ngày nở. Chim con 30 ngày mới ra khỏi ổ.
Chim trống khi chạy tới chạy lui hay sừng lông đầu lên.
Trước đây chim Sơn Ca không được chuộng vì khó thuần dưỡng, khó chọn trống không tìm được thầy siêu hạng khó có giọng hót hay. Ngoài ra Sơn Ca còn đòi hỏi nhà rộng đủ nắng gió, không tắm nước mà tắm cát làm bẩn nhà.
Nhưng một khi đã thuần hóa được, chú nó sẽ được đền bù thỏa đáng. Phần lớn các nghệ nhân đều cho Sơn Ca là ca sĩ có đẳng cấp không loài chim nào sánh được tuy vẻ bể ngoài rất tầm thường. Với giọng hót kéo dài âm thanh thánh thót và âm điệu thay đổi liên tục như tiếng suối reo. thác đổ…
Hiện nay, Sơn Ca là một loại chim cảnh hót có giá trị nhất. Những con sắc sảo nhất. giá có thể cả ngàn đôla. Sơn Ca được ưa chuộng nhất là loại sống ở Đà Nẵng đến Quảng Ninh do màu lông sáng hơn, to con hơn và có giọnơ hót hay hơn các loại sống ở nơi khác.
Vài nét về giọng hót chim Sơn Ca
Nhưng, Sơn Ca có giọng hót thật hay, may thay, đó là chuyện thật. Ai đã từng nghe chim Sơn Ca hót, dù là hót trong lồng hay ngoài đồng nội cũng đều tấm tắc khen hay, dù đó là kẻ mác khách tao nhân hay là người nông thôn tâm hồn chất phác! Nhưng, hay đến mức độ nào thì ít ai đủ tài để diễn tả nỗi!
Khi Sơn Ca có giọng hót chững chạc, gọi là đúng chuẩn thì giọng hót của nó vượt xa cả… chim yến hót, giống chim vốn nổi tiếng là có giọng hót cực hay!
Giọng hót của Sơn Ca không những giàu âm điệu, lắm tiết tấu, không những có biệt tài luyến láy thật hay, mà còn thanh tao, êm nhẹ, nghe như gần mà xa, như xa mà gần. Khi hót, con chim nhả ra từng các âm thanh êm nhẹ, có khi vút cao như cố vươn lên đến tận chín tầng mây, rồi cứ ngân nga như tiếng chuông rên trong gió…
Trong giọng hót của chim, ta nghe như có tiếng mưa rào, rồi mưa nhẹ hột, lẫn lộn trong đó như có tiếng suối reo, có tiếng thác đổ, tiếng gió rừng vi vu, vi vu…
Giọng hót được chim nhả ra nhè nhẹ từ tù trên không trung các mét, rồi nhẹ lan dần theo gió thoảng mây trôi, ngân nga từng các dài mươi lăm phút mới đứt hẳn…
Nghe Sơn Ca hót, nếu nhắm nghiền mắt lại để thưởng thức, ta mới tận hưởng được sự luyến láy tài tình của hàng các dài âm thanh trầm bổng nghe thật sướng tai. Nhưng nếu được tận mắt chứng kiến cảnh chim Sơn Ca hót ngoài thiên nhiên, giữa khoảng trời cao đất rộng, ta mối thật sự tận hưởng hết được sự kỳ diệu đên mức độ độc đáo tuyệt vời, của giống chim nhỏ bé mà có giọng hót cực kỳ hay nầy!
Trong đời sống hoang dã, Sơn Ca khi hót không đứng dưới đất mà hót, tầm thường như hạng Đa Đa, Cút, Gà Rừng… cũng không đậu trên những cành cao như Họa Mi, Chích Chòe… mà chỉ chịu “nhả ngọc phun châu” giữa tròi cao lộng gió! Khi hót Sơn Ca vụt cánh bay từ mặt đất thẳng lên trời cao theo lội thăng thiên, chứ không bay là đà như những chim khác. Khi cách khỏi mặt đất chừng vài ba chục thươc, con chim đã bắt đầu cất tiếng hót, trong khi cứ bay thẳng lên trời với độ cao chừng năm bảy chục thước, có khi trên trăm thước, nó mới chịu bay ngang. Giọng hót từ lúc khởi đầu cho đên khi ngừng nghỉ có thể kéo dài một hơi đến vài mươi phút, do đó những âm thanh trầm bỗng cứ trải dài mãi ra. lan rộng dần ra bao trùm cả một khoảng không gian to rộng… Được tận mắt chứng kiến cảnh Sơn Ca hót như vậy, và được tận tai nghe giọng hót ngân vang một cách trong trẻo trong gió như vậy thử hỏi ai lại khồng ngẩn ngơ, mê luyến?
Trong đời sống hoang dã, Sơn Ca chỉ thỉnh thoảng hót vào buổi sáng và ban trưa, nhưng hói nhiều nhất vào buổi chiều, khi những tia nắng muộn màng còn bịn rịn in trên những tầng cây cao nhất.
Thế nhưng, nuôi nhốt trong lồng thì Sơn Ca lại hót cả ngày, bất kể sáng trưa, chiều, tối.
Điều này không có gì lạ. Cũng như các giống chim hót rừng nuôi nhốt khác, ngày nào chúng cũng được chủ nuôi cung cấp dư thừa nhừng thức ăn ngon, bổ nên chim sung sức mới đủ khả năng cất tiếng hót cả ngày. Trong khi sống ngoài trời, chúng phải dành nhiều thì giờ trong ngày để tìm mồi mà lắm khi còn không được no đủ, nhất là trong những ngày mưa bão, hoặc trong nhũng ngày đông tháng giá… Cuộc sống mà lúc nào cũng chật vật khó khăn như vậy thì chim còn hơi sức đâu để mà hót thường xuyên?
Mặc khác, sống tự do ở ngoài trời, lúc nào chim cũng phải lo lắng, hồi hộp trước sự rình mò sát hại của vô số kẻ thù nên Sơn Ca ít khi được định tĩnh tâm hồn mà cất tiếng hót!
Con chim cảnh nhỏ mà khôn ngoan nầy chắc cũng biết “con ếch chết vì lỗ miệng”, cứ nằm một chỗ mà kêu thì chẳng khác nào tự nói cho kẻ thù hay biết “lạy ông tôi ở bụi nầy” để chúng mò đến tận chỗ phân thấy!
Chim Sơn Ca khi hót là cứ bay thẳng lên tận trời cao, tha hồ ca hót chán chê rồi quay trở về nơi ở, như vậy thì kẻ thù nào mà bắt được nó?
Đây là sự khôn ngoan của chim, hay là do tạo hóa đã thương tình mà an bài cho giống chim nầy khỏi bị tuyệt chủng?
Trong những đêm trăng thanh gió mát, nếu đem lồng chim treo trước hiên nhà, ánh trăng vàng vằng vặc ngoài kia có thể khiến chim động tĩnh mà cất cao tiếng hót. Các cụ xưa cho những con chim nầy là… linh điểu, liệt nó vào những chim có biệt tài quí hiếm. Thật ra, đây nào có phải linh điểu chi đâu! Ngay Chích Chòe, Họa Mi, gặp đêm trăng sáng (hoặc đèn chiếu sáng) cũng có con hót vang vài ba chặp…
Phần đông người xưa nuôi Sơn Ca còn… tin dị đoan cho rằng những con chim đang hót mà tự nhiên ngưng hót nhiều ngày liền thì cho đó là điềm suy, và lấy làm lo lắng. Ngược lại, chim của người đang suy mà mình mua về lại hót căng trở lại, thì lại tin rằng thời vận tốt của mình đã đến. Ai cũng biết, con chim bỗng nhiên ngưng hót thì nếu không bệnh tất là bị suy. Chim suy thì do nhiều nguyên nhân có tác hại trực tiếp đến bản thân nó, chứ đâu “ăn nhập” gì đến thời vận của chủ nuôi?
Do Sơn Ca siếng hót lại có giọng hót thật hay nên ai đã từng nuôi Sơn Ca nhiều năm, không thể bỗng dung vô cớ “thả chim cất lổng” bỏ nghề một cách dễ đàng được! Người nuôi Sơn Ca thuờng nghiền giọng hót của Sơn Ca “nghe mà không ngủ trưa được, thành ghiền lúc nào không hay!”, đó là câu nói mà nhiều nghệ nhân nuôi Sơn Ca lâu năm đã tự nhận như vậy.
Do ghiền giọng hót của Sơn Ca, nên từ trước đến nay không nghệ nhân nào lại muốn chất giọng thuần khiết của Sơn Ca lai giọng với những chim hót khác. Người đã mê Sơn Ca thì không bao giờ lại chịu nuôi giống chim nầy chung với những chim hót rừng khác, vì sợ nó lai giọng.
Ai cũng biết, Sơn Ca rất bén nhạy trong việc bắt chước giọng của các giống chim hót khác, nhất là giọng Yến hót. Chính vì lẽ đó, nên nghệ nhân nào nuôi Sơn Ca thường trong nhà chỉ nuôi mỗi một giống Sơn Ca mà thôi. Có thể nuôi hy vọng con hay sẽ dẫn dắt con dở, con nuôi lâu năm thuần thuộc sẽ dạy cho con mùa đầu còn nhút nhát, giọng trọ trẹ chưa hay… Đã nuôi Sơn Ca không ai nuôi giống Yến hót trong nhà!
Đã không nuôi Sơn Ca chung với những chim hót rừng khác, người ta còn né tránh việc đưa Sơn Ca đi dượt tại các tụ điểm choi chim, dù ý tứ treo lồng Sơn Ca vào một khu biệt lập!
Nghệ nhân nuôi Sơn Ca thuờng có điểm tập dượt riêng với nhau hoặc phải nuôi chim bậc thầy để các chim khác học giọng.
Nuôi Sơn Ca, thường các nghệ nhân chọn nuôi chim con, ít có người chịu nuôi chim bổi. Nuôi chim con thì vât vả, đcn bảy tám tháng tuổi chim mói bắt đầu mở miệng hót lai rai, va phải tập luyện suốt ba năm chim mới troi được giọng hay thực sự. Còn chim bổi, do quá nhát người, nên có con phải nuôi hơn năm trời mới chịu hót. Sơn Ca bổi khi đã chịu hót thì trổ giọng rất hay. Thế nhưng, do tuổi thọ không dài bằng chim con, lại trọn đời cứ nhát mãi nên chim bổi mới ít người chọn nuôi, và giá trị của nó đa số bị liệt vào hàng giá bình dân, không được đặt ngang hàng với chim con đã nuôi thuần thuộc được.
Giọng Sơn Ca con mới tập hót nghe như tiếng dế gáy. Đây là chất giọng chim như vậy chứ không phải trước đây khi còn nằm trong tổ nó bắt chước giọng dế nỉ non mà thành, như một thiểu số người lầm tưởng. Qua thời gian, chim con càng khôn lớn, tự nhiên giọng hót của nó càng ngày càng đưọc khởi sắc hơn, hay ho hơn. Tuy nhiên, nêu được tập dượt có phương pháp, nghĩa là vài ba ngày một lần, chủ nuôi đem chim đến nhưng tụ điểm chơi chim Sơn Ca để chim được nghe những giọng chim lạ mà học hỏi thêm, thì khi vể nhà chim như được “hà hơi tiếp sức”, giọng hót của nó hay hơn và còn siêng hót hơn! Cái lợi hiển nhiên của việc dượt chim là như vậy, cho nên dù phải tốn hao nhiều thì giờ đi nửa, chủ chim cũng phải cố thu xếp công việc đẻ mang chim đi tập dượt theo đúng lịch trình.
Thế nhưng, kinh nghiệm cho biết, nuôi chim Sơn Ca phải cần có chim bậc thầy hướng dẫn, thì chim hót dở cũng chóng có giọng hót hay, khỏi cần phải mang chim đi tập dượt tốn nhiều thì giờ như trước đây nữa. Đã thế, một con chim bậc thầy có khả năng dạy cho hàng chục con, chứ không phải chỉ một đôi con.
Chim được gọi là thầy, tức chim phải có giọng hót thật hay, đây thường là những chim đã nuôi được ba bôn mùa trở lên nên vừa thuần thuộc, vừa có giọng hót thật chuẩn, ai nghe cũng thích.
Nên chọn những chim có giọng hót tuyệt hay lại siêng hót, như vậy mới đủ khả năng dẫn dắt những chim đàn em chứ không phải bất kỳ chim Sơn Ca nào nuôi thuộc lâu năm là có thể xứng mặt làm thầy chim khác được!
Chim làm thầy không cần phải chọn là chim của vùng nào, Đà Nẵng hay Hóc Môn, Việt Nam hay ngoại quốc, màu sắc đẹp xấu ra sao cũng được, miễn là giọng hót thật hay (như giọng kim pha thổ chẳng hạn) và lại siêng hót để chim trong nhà nghe mà bắt chước giọng. Ta nên khắt khe với chính minh trong việc chọn lựa nầy, vì nếu cẩu thả “rước về” những “ông thầy” bất tài thì đừng mong bầy chim đang tập hót ở nhà tiến bộ được! Vì như phần trên chúng tôi đà trình bày, Sơn Ca rất bén nhạy trong việc bắt chước giọng của các loài chim khác. Do đó, nêu gặp được con chim bậc thầy có giọng hót tuyệt vời thì ta không lo gì bầy chim nhà không hót hay được.
Trong trường hợp không có khả náng rước đuực con chim bậc thầy xuất sắc (mua hoặc mượn tạm) thì thà là dùng băng Cassette để hằng ngày phát âm cho chim luyện giọng vậy.
Băng Cassette là băng thâu giọng hót tuyệt vời của một vài con chim Sơn Ca nào đó (thâu một mặt băng hay cả hai mặt băng) do tự mình thâu hay nhờ chuyên viên thâu cho đúng kỹ thuật để âm thanh được rõ ràng trong trẻo. Âm thanh của băng vẫn có tác dụng tốt trong việc tập luyện cho chim Sơn Ca nghe và bắt chước hót theo. Đa số nghệ nhân nuôi Sơn Ca ngày nay họ thường luyện chim theo cách nầy. Đây không phải là phương cách mơi mẻ mà đã hơn trăm năm trước trên thế giới nhiều nuớc đã dùng. Và ngay trước thòi gian đó, vài ba trăm năm về trước, ngưòi ta còn dùng kèn đồng hay dương cầm, vĩ cầm dạo nên những bàn nhạc du duơng để chim nghe mà bắt chước để giọng hót hay hơn…
Nhưng, sử dụng chim bậc thầy hay băng Cassette cũng phải đúng phương pháp mới đem lại kết quả tốt: Tuy giống chim có biệt tài bất chước giỏi, nhưng trí nhớ của chúng có hạn nên không thể nhồi nhét những ám thanh hay, lạ bao nhiều cũng được đâu!
Cách dạy chim học hót cũng chẳng khác gì cách chim học nói, chỉ khác một điểu là học nói thì do người dạy, còn học hót do chim bậc thầy dạy mà thôi.
Trước hết, ta phải có một phòng riêng, rộng hay hẹp cũng được, miễn là phải thật sự yên tĩnh, và trong đó chi treo các lồng chim Sơn Ca mà thôi. Tất nhiên là một chim Sơn Ca có giọng hót hay nhất và nhiều lồng Sơn Ca mới tập hót, hoặc hót giọng chưa hay.
Ta có thế treo chúng chung bên nhau năm bảy ngày liền hoặc một vài tuần cũng được, chứ khống hạn chế buổi học trong ngày là bao nhiều phút như chim học nói đâu. Trong thời gian đó, chủ nuôi chỉ xuất hiện trong những khi cần thiết như cho ăn uống hoặc vệ sinh lồng nuôi mà thôi, vì cần để cho chim có sự yên tĩnh mà học hót.
Ở chim Sơn Ca không có việc chim hót hay “đẻ” chim hót dở, như các giống Họa Mi, hay Chích Chòe, cho nên càng gần gũi với chim có giọng hót hay, thì chim hót dở lại càng trổi giọng hay hơn.
Có điều, do nghe mãi một giọng điệu cũng nhàm, nên khoảng vài ba tuần ta nên đổi con chim thầy nầy đến một nơi thân nào đó một thời gian vài ba tuần, sau đó lại mang về cho chim nhà học tiếp…
Kinh nghiệm cho chúng tôi thấy cách luyện San Ca hót theo cách đó có kết quả tốt hơn là cứ nuôi mãi một chim thầy ở trong nhà từ năm nầy qua năm khác.
Ngay dạy chim hót bằng băng Cassette cũng vậy. Mỗi ngày nên cho chim “học” băng chừng một đôi giờ là quá đủ. Và sau vài tuần, ta phải thay băng nầy bằng một băng khác như vậy việc học giọng của chim mới tiến bộ thấy rõ hơn. Vì như quí vị đã biết giống chim nào cũng có khả năng bắt chước những ơịọng hay và lạ của chim khác. Với những giọng mà chúng được nghe nhiều lần đến mức nhàm chán thì dù có “nhồi nhét” cho lắm chúng cũng không nhớ được.
Một điều có lẽ quí vị cũng cần biết đến nữa là chim Sơn Ca cũng như những chim hót rừng khác, chim hót hay mà lâu ngày không đưực tập dượt (nghe giọng chim lạ khác), dù là trong khoảnh khắc một đỏi giờ nó cũng bớt sung và chất giọng cũng giảm sút. Vì vậy, người nuôi chim Sơn Ca nêu không có thì giờ rỗi rãnh đẻ dượt chim ở các tụ điểm, thì nên thỉnh thoảng mượn tạm những con chim hay của bạn bè trong năm ba ngày để giúp bầy chim của nhà được học hỏi giọng lạ mà hót hay hơn.
Đó là những phương cách giúp chim Sơn Ca (trống) hót hay hơn.
Hầu hết nhừng chim hót rừng khác như Họa Mi, Khướu, Chích Chòe… ta cần phải nuôi chim mái để thúc chim trống hót căng hơn. Nhưng, với Sơn Ca thì không ai nuôi kèm chim Sơn Ca mái cả. Mái Sơn Ca không hề biết hót. Mái chỉ hót với giọng ngắn trong một hai ngày trước khi nó đẻ trứng, sau đó thì ngưng.
Nuôi Sơn Ca tất nhiên là để nghe giọng hót. Thế nhưng người ta còn chú ý đến cái thế đứng hót của chim ra sao nữa. Tập tính tốt hay xấu của chim Sơn ca đều thể hiện qua những thê đứng hót nầy. Và xưa nay giới chơi chim Sơn Ca cũng căn cứ vào tập tính của con chim mà định siá trị cao hay hạ cho nó.
Chim Sơn Ca có ba thế đứng hót như sau:
– Hạ Ca: chỉ con chim Sơn Ca mỗi khi hót chỉ đứnẹ dưói bô lồng, hay chạy quanh bô lổng mà hót.
– Trung Ca: chỉ con chim Sơn Ca khi hót thì biết nhày lên dù đứng hót.
– Thăng Ca: chỉ con chim Sơn Ca khi hót thì từ dù bay chấp chới lên cao phía nóc lồng. Nó cứ bay lên bay xuống như vậy nhiều lần và vừa bay vừa hót.
Chim Sơn Ca khi hót mà chỉ đứng dưới bố lồng, hay chạy quanh bố lồng mà hót, chứ không biết đứng trên dù mà hót là chim bị đánh giá thấp nhất. Điều nầy coi như là tật xấu của chim, và dù con chim đó giọng hót có xuất sắc đến đâu cũng không được ai ưa chuộng lắm.
Chim Sơn Ca khi hót mà biết đứng trên dù, nhất là vừa hói vừa múa mới là chim được nhiều người chọn nuôi. Chim mà biết đứng trên dù để hót đuọc đánh giá là loại chiu khá bán được giá cao.
Loại Sơn Ca có tài nghệ xuất sắc là khi hót không những đứng trên dù, mà từ dù bay lên bay xuống nhiều lần, rập khuôn với lối hót đặc thù ngoài thiên nhiên của tổ tiên chúng mới được liệt vào hạng chim quí.
Người ta chỉ có thể lập cho chim biết lên dù mà hót chứ không có thể dạy cách vừa bay vừa hót cả. Chim như vậy được đánh giá là chim khôn, và giá trị của nó cao nhất.
Như vậy, khi chọn mua một con Sơn Ca từ bảy tám tháng tuổi trở lên, quí vị cần phải quan sát kỹ xem khi hót chim có lên dù hay không. Nếu chim chỉ là loại “Hạ Ca” nghĩa là chỉ đứng dưới bố lồng mà hót thì đừng nên mua, còn nêu cảm thấy… duyên nợ với nó lắm thì chỉ mua vói giá rẻ. Chim đứng trên dù mà hót (Trung Ca) là loại chim khá, nên chọn nuôi. Hạng Thăng Ca là chim tối, thứ đặc biệt, ít ai chịu bán, mà nếu có bán thì nó phải có giá cao! Và theo thời giá bây giờ, phải cả cây vàng mới xứng với tài nghệ nó!
Thế đứng hót được coi là điệu bộ của Sơn Ca. Con chim dù hót hay mà điệu bộ xấu thiết tưởng cũng ít người ưa chuộng.
Thế nhưng có cái may, hạng hạ ca lại ít thấy, chúng chỉ chiếm con số độ vài chục phần trăm. Không biết lên dù là bản tính của nó, chứ chưa hẵn đó là chim hót dở.
Phương pháp tập luyện chim Sơn ca hót hay
Sơn Ca là giống chim cảnh nổi tiếng có giọng hót thật hay, vì vậy người đời mới bắt về nuôi để nghe chúng hót. Vói chim bổi, bắt về nuôi một thời gian độ năm bảy tháng là đã chịu mở miệng hót. Chim bổi thường hót giọng hay, giọng rừng, có điều nó có chịu siêng hót hay không mà thôi Nhưng điều nầy cũng ảnh hưởng đến phương pháp nuôi dưỡng. Nếu chim dạn dĩ và sung sức đo được ăn uống bổ dưỡng, được chăm sóc cẩn thận thì nó căng lửa hót nhiều. Ngược lại nếu nuôi dưỡng lôi thôi thì không thể trách chim biếng hót được!
Trong khi đó, Sơn Ca con lại nổi tiếng là giống chim chậm biết hót nhất, so với tất cả những giống chim hót rửng khác. Phải nuôi đến bảy, tám tháng tuổi chim Sơn Ca con mới bắt đầu chịu mở miệng. Và như quí vị có thể đoán được, trong mùa đầu và ngay cả mùa kế tiếp, chim chỉ hót với giọng “trẻ thơ tầm thường”, không đủ sức lôi cuốn một ai. Thường thì phải từ năm thứ ba trở đi, giọng hót của chim mới chửng chạc, mới gây được sự chú ý của người nghe.
Nhưng, kbông phải con chim Sơn Ca nào cũng có giọng hót hay cả. Nét tài hoa đó chỉ do bẩm sinh mà có, nó phát tiết ra cho ta thấy từ những ngày tháng đầu khi con chim đó mới biết hót, chứ không phải mãi đến về sau nầy. Nếu lúc đầu hót dở mà năm bảy tháng sau, hoặc một vài nám sau mới trô giọng hót hay thì không phải cái hay đó là thiên phú mà là do nó tập luyện đưực. Đó là hai việc hoàn toàn khác nhau.
Nuôi Sơn Ca con rất khó phân biệt được trống mái vì vậy phải chờ khi chung biết hót mới chọn lựa xác thực đưực. Những chim trống được bắt nuôi riêng mỗi chú một lồng để giúp chúng vào nề nếp, đồng thời cũng tiện theo dõi tài năng của mỗi chú ra sao.
Đây là cách tuyển lựa dợt đầu, tất nhiên là chưa đựợc chính xác lắm, nhưng nó cũng cho ta cơ sở để biết trước được cái hay cái dở của mỗi con chim ra sao, để rồi từ đó mới lên kế hoạch tập luyện có kết quả như ý được.
Chim Sơn Ca con hót giọng như tiếng dế kêu, giọng vừa ngắn vừa nhỏ, âm điệu cũng như tiết tấu chẳng ra gì. Thế nhưng với nghệ nhân giàu kinh nghiệm thì qua đó cũng có thể phát hiện được những giọng hót hay, những năng khiếu đây hứa hẹn sau nầy. Thường chim nầy tất nhiên được nuôi riêng và theo dõi đặc biệt hơn.
Những chim phát triển bình thường còn lại, tuy giọng hót của nó không xuất sắc, nhưng nếu được tập luyện đúng mức, vẫn có thể là chim hay hơn sau nầy. Nói cách khác, việc tập luyện cho chim hót hay hơn là một phương pháp hay và cần thiết trong nghề nuôi chim nói chung, và Sơn Ca nói riêng. Bằng chứng hiển nhiên cho thấy, nuôi chim mà chỉ treo trong nhà, không tập luyện hoặc tập luyện không đúng phương pháp thì một ngày nào đó con chim sẽ hót giọng không ra gì, và có khi còn… tắt tiếng luôn! Một khi con chim đã suy thì khó khăn lắm mới mong vực lên được!
Những phương pháp tập luyện cho chim Sơn Ca có giọng hót hay hơn được trình bày sau đây vẫn là những phương pháp cổ điển, không mới mẻ gì, mà nhiều nước trong đó có nghệ nhân nước ta đã từng áp dụng, Nhưng nếu áp dụng đúng phương pháp thì vẫn đem lại kết quả tốt đẹp.
– Giữ gìn sức khỏe cho chim: Muốn chim hót hay và chịu siêng hót, tất nhiên ta phải biết cách nuôi chim cho thật sung sức. Chim sung là chim có sức khỏe tốt, do hằng ngày được chủ nuôi cho ăn uống no đủ và bổ dưỡng, lại được sống trong môi trường sống tốt, sạch sẽ vệ sinh. Tối lại nó còn được ngủ sớm, bằng cách trời vừa tối là chủ đã lo trùm kín áo ỉổng rồi treo chim vào nơi yên tĩnh để nó được ngủ sớm theo đúng thói quen cô hữu của nó. Con chim mà đêm nào cũng ngủ no giấc thì sáng dậy đã hót sớm, và suốt ngày hôm sau không ngủ gà ngủ gật, hoặc bần thần dã dượi đến nỗi quên cả hót và cũng lười vận động…Ai cũng biết, sức khỏe rất quan trọng, nó là yếu tố quyết định cho mọi sinh hoạt của chim, cho nên đù chim nổi tiếng hay mà bị yêu sức thì nó cũng biến thành con chim tầm thường, có thể tệ lậu nữa là đằng khác.
– Phải đem chim đi dượt: Dượt chim là đem chim đến những tụ điểm chơi chim để cho nó được dịp tiếp xúc với nhiều chim đồng loại với nó, để được dạn dĩ ra và bắt chước giọng hay của chim khác hầu phong phú hóa cho giọng hót vốn chưa được xuất sắc của mình. Lợi của việc đem chim đi dượt cần thiết đến mức độ nào thì chắc nghệ nhân nuôi chim nào cũng thấy rõ. Mỗi tuần nên dượt chim tôi thiểu là một lần, vào buổi sáng. Và nếu rỗi rảnh và có phương tiện đi lại thì mỗi ngày đem chim đi dượt một lần (chỉ cần một hai giò) thì bảo đảm chim dở cũng trả thành chim hay… Ngược lại, nêu nuôi một vài con chim mà cứ treo lồng mãi ở nhà, không cho chim có cơ hội tiếp xúc với những chim khác thì chim dù hay! cũng mau bị… lụt nghề, có khi tắt tiếng luôn không hót nữa!
Xin được nhắc lại là giống Sơn Ca rất bén nhạy trong việc bắt chước giọng của loài chim hót khác, cho nên khi đi dượt chim Sơn Ca, nên chọn những khu vực riêng dành chim Sơn Ca mà treo lồng. Tốt hơn cả là rủ nhiều nghệ nhân cùng nuôi Sơn Ca tìm một địa điểm riêng nào đó để hẹn ngày cùng duựt chim với nhau; hoặc thỉnh thoảng đem chim đến gởi vài ba giờ tại các nhà đồng nghiệp chơi chim để chúng học hỏi giọng hót của nhau cũng là một giải pháp tốt. Nói cách khác, chim có năng đi dượt mới sung.
– Không nuôi gần những chim hót khác: Có nhiều độc giả không giấu được sự ngạc nhiên khi thây phần đông nghệ nhân nuôi chim Sơn Ca không chịu nuôi dưỡng những giổng chim hót rừng khác như Họa Mi, Khướu. hay Chích Chòe chẳng hạn. Nhà họ chỉ chuyên nuôi mỗi một giống Sơn Ca không thôi, có khi đến cả chục con…
Đây không phải là cách chơi lập dị, mà là nuôi như vậy mới đúng cách. Do bản tính của chim Sơn Ca như quí vị đã biết là bắt chước giọng các giống chim hót khác rất tài tình, đặc biệt đối với Yến hót, nên nếu nuôi chung thì giọng Sơn Ca trong một thời gian ngắn sẽ lai căng ngay.
Điều đáng nói ở đây là giọng của những giống chim hót rừng khác càng “trộn lộn” với nhau càng tạo ra những âm điệu hay hơn. Và điều nầy thì ai cũng dễ dàng chấp nhận. Trong giọng Khướu mà lẫn lộn giọng của Chích Chòe, Họa Mi, hoặc trong giọng hót của Họa Mi mà rõ mồn một tiêng của con Khướu, hoặc chó sủa, sà cục tác lại được người nghe khen ngợi không tiếc lời… Những con chim hót được nhiều giọng như vậy thường bán được giá cao hơn những chim chỉ hót được giọng đặc thù của riêng nòi giống mình. Nhưng, với chim Sơn Ca thì khác. Chim Sơn Ca chỉ biết hót đúng “giọng mẹ đẻ” của Sơn Ca mới được rmười ta tán thưởng. Trong giọng hót của Sơn Ca mà phảng phất có giọng các chim hót khác xen vào, nhất là giọng Yến hót thì không ai chấp nhận cả. Vì rằng Sơn Ca có giọng hót đặc biệt trong trẻo, nhẹ nhàng vi vút, có hơi huớng của âm thanh gió thoáng êm đềm, khiến người nghe cảm thấy tâm hồn nhẹ nhõm, lâng lâng ca hổ nhu thoát tục. Do đó, nếu để “lai” mội phần giọng hót của con chim nào đó thì nghe có vẻ chướng tai, khó châp nhận được…
– Nên nuôi chim bậc thầy: Nếu không có thì giờ rỗi rãnh đem chim đi dượt, thì chỉ còn cách trong nhà nên có sẵn con chim Sơn Ca bậc thầy để dạy cho tất cả chim nuôi trong nhà hót hay hơn.
Chim được đánh giá là bậc thầy là chim có giọng hót thật hay, lại có những điệu bộ tốt để các chim khác có dịp được trực tiếp nghe vù nhin vào nó mà bắt chước. Thói thường điệu bộ tốt thì khó học, mà điệu bộ xấu lại dễ tiêm nhiễm. Nhưng, giọng hót hay thì chim đều tiếp thu được đầy đủ và dễ dàng. Chim Sơn Ca đưọc xem là bậc thầy thường là chim có giọng hót thiên phú, hoặc là đã nuôi đuợc nhiều mùa trong điều kiện tập dượt chu đáo. Chim nầy dạn dĩ, hót hay và siêng hót. Chim thường được treo trong phòng yên tĩnh chung quanh là những “học trò” còn non tuổi đời lẫn “tuổi nghề”. Thế nhưng không phải thầy trò được tiếp xúc gắn gũi ĩhiròng xuyên cả ngày lẫn đêm như vậy, vì nếu được nghe mãi giọng hót của nhau nó sẽ quen tiêng mà không còn khả năng học hỏi được gì thêm.
Mỗi ngày thầy trò chỉ được gặp nhau trong một buổi mới tốt. Con chim thầy trổ giọng lên là lất cả chim khác nghe theo mà bắt chước. Có thể nó khống bắt chươc được ngay, vì phải được nghe đi nghe lại nhiều lần mới tiếp thu đầy đủ được; và một thời gian sau đó (lâu hay mau là tùy vào sự thông minh của mỗi chim) số vốn liếng vay mượn nầy sẽ được phong phú hóa qua giọng hót của chim học trò.
Sau mỗi buổi học, chim thầy được đem treo một nơi xa khác, và hôm sau mới cho trở về chỗ cũ. Nêu chỉ có một chim thầy thì không thể giúp học trò học mau giỏi được. Thỉnh thoảng vài ba tháng nếu có thể thav đổi chim giáo sưnầy, để thay vào một chim thầy khác, tức là nghe được nhiều giọng hay là thì bầy chim học trò mới tiếp thu nhanh và giọng hót của nó mới chóng tiến bộ hơn.
Việc nầy xét ra cũng không khó khăn lắm, các nghệ nhân chỉ cần thỉnh thoảng tạm trao đổi cho nhau những con chim hót hay nầy thì bầy chim hót dở ở nhà sẽ được dịp học hỏi thêm nhiều giọng khác lạ mà bắt chước… Tất nhiên nuôi chim của người cũng nên cẩn thận chăm sóc như chính chim của mình mới vừa lòng người, và có biết xử sự như thế lần sau mới mong được người ta cho mượn. Xin được nhắc lại giống chim nếu cho nghe mãi một âm thanh nào đó sẽ chóng nhàm, và có khả năng tiếp thu thành những âm thanh lạ, những giọng chim lạ. Do đó, thay đổi chim bậc thầy sau một thời gian vài ba tháng là chuyện nên làm.
– Cho nghe băng Casstte: Không phải là người nuôi chim nào cũng có điều kiện để mua chim bậc thầy về dạy cho chim nhà hót hay hơn, vì giá cả quá đắt. Việc đi muộn cũng là chuyện khó khăn, vì đây là chuyện bất đắc dĩ để giải quyết trong trường hợp nầy, chì còn cách dùng băng Casstte để dạy cho chim học. Băng Casstte là băng ghi âm thanh những giọng chim hót hay, nếu thâu đúng kỹ thuật thì âm thanh của tiếng chim trong băng còn sống động hơn giống chim bậc thầy bên ngoài rất nhiều. Vì vậy, dùng băng cũng là điều tốt.
Khi sử dụng băng cũng nên treo các lổng chim vào một phòng yên tĩnh, lồng nầy phải cách xa lồng kia một quãng ít ra cũng một hai mét. Nếu phòng chật chội thì cách tốt nhất là trùm kỹ các áo lổng để cô lập chim trong một thế giới và như vậy nó mới dễ tập trung “sự chú ý” mà học tốt được. Mỗi ngày chỉ nên cho chim học một hay hai buổi (sáng chiều), và mỗi buổi học như vậy ta chỉ cho chạy một mặt băng dài khoảng ba mươi hoặc bôn mươi lăm phút là quá đủ.
Cho chim nghe băng mà học giọng, kết quả cũng tốt, thê nhưng sau vài ba tháng, ta cũng nên thay một băng khác, tất nhiên là bằng giọng chim cảnh khác thâu vào mới tốt.
Tóm lại, thời gian bắt đầu tập luyện cho chim hót là lúc chim bắt đầu biết hót khá (khoảng được chín muòi tháng tuổi) và thời gian ngưng tập hót là khi bầy chim nhà đã hót hay. Có thể là một năm hay vài năm, tùy theo sự nhận định của mình… Nhưng, dù chim đã có giọng hót hay, thỉnh thoảng ta cũng nên cho chim đi dượt tại các tụ điểm chơi chim để “nghề” nó đuực tiên bộ hon. Ngay chim bậc thầy cũng vậy.
Thi hót sơn ca và cách chấm điểm
Nuôi Sơn Ca ngoài mục đích để thuởng thức giọng hót véo von trầm bổng của nó, các nghệ nhân xưa nay còn có một thú tiêu khiển đặc biệt khác là cho chim thi hót với nhau để tranh tài cao thấp.
Thú vui nầy được nằm trong khuôn khể sinh hoạt văn hóa có tính truyền thông của ta. Ngày xưa, những cuộc thi chim hót đuọc tể chức vào những dịp lễ lớn trong nàm, như Tết Nguyên đán chẳng hạn. Còn ngày nay, ngoài các dịp lễ lớn thì các ngày Chủ Nhật cũng được các câu lạc bộ chơi chim thường tổ chức những buổi thi chim hót, trong đó có Sơn Ca, và lúc nào cũng được đa số nhân chơi chim nhiệt liệt hưởng ứng, và quần chúng bên ngoài cũng hết sức ái mộ, khuyến khích.
Chim Sơn Ca đem dự thi tất nhiên là những chim đang thời kỳ căng lửa, lại có giọng hót thật hay, có điệu bộ tốt và vóc dáng đẹp. Như vậy chim đó mới có nhiều hy vọng chiếm được số điểm cao để tranh giải với người.
Muốn dự thi, các nghệ nhân phải dành ra một khoảng thời gian ít lắm cũng đôi ba tháng để tập dượt thêm cho con chim nòi của mình hót hay hơn mới yên tâm. Vì đã ghi danh dự thi thì nghệ nhân nào cũng mong được trúng giải. Chim cảnh ra trường mà đoạt giải thì chủ nuôi rất hãnh diện, ngược lại nếu tài năng của chim còn non kém, chỉ đủ sức… làm trò “cười” cho thiên hạ, thì người chủ cũng bẽ mặt với mọi người…
Việc o bế tài năng con chim cũng không ngoài công việc chăm sóc cho con chim từ miếng ăn giấc ngủ cho chu đáo, như mỗi ngày phải tăng cường lượng cào cào non để chim ăn cho nhiều, tập dượt không quá sức, và tối lại cho chim ngủ sớm, như vậy con chim nòi mới đủ sức khỏe để thi thố tài năng trước những đôi thủ hay ho khác.
Nói cách khác, chỉ khi nào biết chắc chắn chim đang ở ưong thời kỳ căng lửa, hót hay ta mới dám đăng ký cho chim dự thi. Mặt khác chim dư thi đòi hỏi phải có điệu bộ tốt, tối thiểu cũng biết lên đù đứng hót, vóc dáng lại đẹp, như vậy mới hy vọng đạt được điểm cao.
Ta cần phải tỏ ra khắt khe với chính mình trong việc đanh giá tài năng con chim trong lúc còn ở nhà, sự đánh giá đó càng sít sao bao nhiêu thì hy vọng phần thăng mới đến gần với minh bấy nhiêu.
Trước ngày thi, Ban tổ chức cuộc thi chim hót phải loan báo rộng rãi bằng nhiều hình thức về ngày giờ thi và các địa điểm mà cuộc thi để nghệ nhân nuôi chim trong địa phương và ngoài địa phương hay biết. Thời gian loan báo tin đó đên ngày thi phải có một khoảng cách ít ra cũng một vài tháng để các nghệ nhân có đủ thì giờ để chuẩn bị, và tập luyện cho chim.
Muốn dự thi, chủ chim phải đăng ký trước với ban tổ chức trước hôm thi, hoặc trước giờ thi để Ban tổ chức nắm vững được số lượng số chim đem đến dự thi là bao nhiêu để tiện sắp xếp mọi việc. Thường thì mọi nghệ nhân có quyền đăng ký với ban tổ chức từ một đến nhiều chim. Và chim dự thi đều được ban tổ chức cung cấp cho một số báo danh, viết trên giây trắng để dán lên lồng cho mọi người dễ dàng nhìn thấy được.
Sau đó, các chim thí sinh được chính chủ nhân chim đem lông treo trên những con sào dài ngay trước tầm nhìn của Ban giám khảo. Chủ chim và những người dự khán đều ngồi vây vòng quanh khu vực trường thi để tiện theo dõi cuộc thi diễn ra từ đầu đến cuối.
Ban giám khảo thường có ba người: Chánh, Phó, giám khảo và viên thư ký, mỗi người đảm trách một công việc. Như Chánh giám khảo thi đứng lên tuyên bố điều lệ và nội qui của cuộc thi, sau đó điều động mọi công việc và bấm đồng hồ để tính điểm cho từng chim thí sinh. Còn phó giám khảo phụ với chánh giám khảo trong việc tính điểm và ghi lại đầy đủ bảng điểm…
Cuộc thi hót Sơn Ca thường được tổ chức làm hai vòng:
– Vòng đầu (I) kéo dài khoảng nửa giờ, chim thí sinh nào xét thấy quá kém tài như không chịu hót hay hót rất ít thì bị loại ra luôn. Quyền tuyên bố loại chim thua ra ngoài là quyền của Chánh giám khảo, sau khi đã hội ý với hai người đồng sự với mình.
– Vòng hai, kéo dài đến bốn mươi lăm phút, tính điểm cao thấp luôn.
Trong trường hợp số chim dự thi quá nhiều, thì có thể chia làm ba vòng, mỗi vòng ba mươi phút. Chim hót dở vòng I và vòng II đều bị loại, chi những chim nào vòng III mới được thi hót đến cuối giờ để sắp hạng mà thôi.
Số điểm được như sau:
– 10 điểm hót (từ đầu đến cuối cuộc thi, hễ chim có hót là có điểm). Chim được 10 điểm chắc chắn là chim có giọng hót rất hay.
– 30 điểm dành cho chim biết lên dù mà hót.
– 30 điểm đành cho chim có giọng hót tài tình, biết luyến láy giọng.
– 30 điểm dành cho chim vừa hót vừa múa, hoặc vừa bay lên cao vừa hót.
Trong việc thi Sơn Ca hót, nhiều nơi không tính điểm vóc dáng và điệu bộ. Tuy nhiên, cuối cuộc thi mà có sự trùng hợp hai hoặc ba chim có số điểm bằng nhau, thì lúc đó ban giám khảo mới quyết định chấm điểm phần vóc dáng, điệu bộ sự dạn dĩ. Số điểm nầy đuực cộng vào số điểm đã có của mỗi con và chim nào nhiều điểm nhất là chim đó được tuyên bố thắng giải.
Qua đó, đủ cho ta thấy giọng hót hay, hay với đúng nghĩa của nó, bao giờ cũng được ưu tiên xét đến. Đà mang danh là chim hót, mà tiếng hót, lại không biết luyến láy giọng thì làm sao đủ sức tranh tài với thiên hạ được? Vì vậy tập cho chim Sơn Ca hót thật hay, là chuyện cần làm.
Chim chịu lên dù mà hót cũng nhận số điểm khá cao. Mà việc dạy chim Sơn Ca lên dù, như phần trên chúng tôi đã đề cập, cũng dễ tập luyện.
Còn tài năng biết múa và vừa bay vừa hót là do tính bẩm sinh tốt của con chim chứ ta không tài nào tập luyện được.
Đã có thi, có sắp hạng thì phải có giải thưởng. Nhưng giá trị của giải chỉ ở mức tượng trưng, thường là vậy. Tuy nhiên, đây vẫn được coi là phần thưởng tinh thần rất lớn đối với nghệ nhân nuôi chim hót, họ xứng đáng được bạn bè thân quen hết lời khen ngợi vể tài nuôi dưỡng và tập luyện để có chim xuất sắc. Và giá trị của con chim đoạt giải, nếu xứng đáng thật tình, sẽ gây một ấn tượng khó quên đôi với người hâm mộ.
Thi hót hay thi đá chim là thú chơi tao nhà có tính văn hóa đối với các nghệ nhân nuôi chim xưa nay. Cho nên những hành động nào có tính phi văn hóa đối với thú chơi có tính truyền thông nầy đều phải được lên án gắt gao. Chúng tôi muốn nói đến những trò cờ bạc trá hình qua việc tổ chức thi hót thi đá của chim.
Người đã có sẵn máu mê cờ bạc thì bất cứ trò chơi nào có tính nom thua, cao thâp đều có thể biến thành trò cờ bạc trá hình được cả. Với các cuộc thi chim hót, chim đá được tổ chức qui mô, thì hạng người nầy đứng bên ngoài chơi trò cá độ. Còn không thì họ rủ nhau thành từng nhóm, gạ gẫm các nghệ nhân cho chim thi với nhau, để họ đứng bên ngoài tính chuyện hơn
Đây là một tệ nạn xấu xa cần được bài trừ triệt để cần phải lên án gắt gao những kẻ cố tình biên trò chơi có tính văn hóa trở thành phi văn hóa nầy, để các tụ điểm chơi chim, các câu lạc bộ chơi chim trả thành những nơi sinh hoạt lành mạnh của giới nghệ nhân chơi chim.
Thú nuôi chim Sơn ca
Sơn Ca là giống chim hót cực kỳ hay, đến nỗi người không thích nuôi chim hót mà được nghe Sơn Ca cất cao giọng hót, dù chỉ đôi lần cũng phải tấm tắc ngợi khen và có ý nghi chọn nuôi!
Còn với những ai đã từng nuôi Sơn Ca một vài năm thì không ai lại có ý nghĩ… bỏ nghề, vì họ đã 15 “ghiền” giọng hót hay của nó.
Hầu hết những nghệ nhân đã từng nuôi Sơn Ca lâu năm, chúng tôi thấy họ đều có chung ý thích, là trong nhà chỉ nuôi mỗi một giống chim hót này ưià thôi. Điều này bắt nguồn từ nhiều lý do; trong đó có hai lý do chánh đáng nhất: một là những nghệ nhân nuôi Sơn Ca chỉ “ghiền” nghe giọng của Sơn Ca mà thôi, hai là họ khôn? Muốn để Sơn Ca bắt chước giọng những con chim hót khác mà làm… lạc điệu giọng hót chính thông của nó! Vì như quí vị đã biết, Sơn Ca rất nhạy bén trong việc bắt chước giọng hót của chim khác.
Do có ý thích đặc biệt đó, nên khi đã nuôi chim Sơn Ca, ít có nghệ nhân nào chịu nuôi một vài con, mà thường thì năm bảy con, có người nuôi đến vài ba chục con trong nhà, đến nỗi từ nhà ngoài đến nhà trong, từ tầng dưới lên tầng trên, đâu đâu cũng thấy toàn là lồng nuôi Sơn Ca cả.
Nuôi nhiều như vậy cũng có điều lợi, vì con hót hay sẽ dắt con hót dở, con thầy sẽ dạy con trò… do chúng có tài bắt chước giọng của nhau, nên sau một thời gian chim nào cũng hót hay cả.
Nói đến Sơn Ca, chúng tôi nghĩ đến Họa Mi. Cả hai giống chim cảnh nầy có hai điều trùng hợp khá đặc biệt: một là giọng hót của nó nổi tiếng, đến nỗi xưa nay, nhiều người chưa nghe Họa Mi và Sơn Ca hót lần nào, và cũng chưa thấy hình dáng con chim ra sao, nhưng mười người như một điều cho rằng giọng hót của hai giống chim nầy đều hay nhất, và cũng nghĩ rằng đó là giống chim có hình dáng và sắc lông đẹp nhất!
Đánh giá giọng hót thì thiên hạ, không lầm, vì Sơn Ca và Họa Mi đều có giọng hót cực kỳ hay, nhưng về sắc vóc thì tội thay, ai cũng lầm to cả!
Chim Họa Mì thì quí vị đã biết, toàn thân chỉ phủ sắc lông nâu, một thứ màu quê kệch tầm thường, nếu không muốn nói là quê mùa xấu xí. Còn Sơn Ca thì đâu có khá gì hơn, bộ lông trên mình nó cũng na ná như bộ lông chim sẻ, nhất là chim vùng Hóc Môn, Bà Điểm. Nền lông màu xám lọt, phần trên lưng và cánh có nhiều sọc đen bình dị… đến nỗi chỉ nhìn qua cũng đã mất cảm tình!
Ai ngờ con chim có giọng hót hay lại bị trời đày có bộ dạng xấu xí như vậy.
Thế nhưng, ta đừng vội than trời trách đất giùm cho Sơn Ca, vì thật ra trời đã nhủ lòng thương cho dòng giống của nó. Nếu như trên mình không khoác bộ lông xấu xí đó thì chắc giống chim Sơn Ca đã bị tuyệt chủng từ lâu rồi! Và, như vậy thì người đời đâu còn được thưởng thức giọng hót, véo von ngân nga trầm bổng của nó nữa!
Giống chim Sơn Ca tuy khi cất tiếng hót thì tung mình bay lên tận trời cao, nhưng lại là giống chim sống dưới mặt đất. Chim cả ngày kiếm ăn dưới đất và làm tổ cũng sát ngay mặt đất. Nếu không nhờ vào bộ lông tổì ám trời cho tiệp với màu xám nâu của đất cát, tiệp với màu rơm rác cỏ úa thì Sơn Ca đã dể dàng làm mồi ngon cho các loài ác thú khác rồi!
Thì ra tạo hóa đã quá tài tình trong việc lo toan đến sự sống cho muôn loài một cách chu đáo. và ông bà xưa cũng khéo chọn cái tên phù hạp với con chim nầy: Sơn là Sơn dã, ám chỉ vùng đồng ruộng quê mùa. Ca là tiếng hót, Sơn Ca quả là con chim đồng ruộng, sắc vóc quê kệch, nhưng lại có giọng hót thật hay, ít có giọng chim nào bi kịp.
Nghệ nhân nuôi chim Sơn Ca, mười người như một, đâu ai khen chim Sơn Ca đẹp mã, mà đều công nhận đó là con chim hót có bộ lông và vóc dáng xấu nhất, nhưng bù lại nó có giọng hót thật hay.
Nhờ có giọng hót hay nên càng ngày càng có đông đảo người thích thú nuôi chim Sơn Ca. Nhưng, như số đông độc giả đã gởi thư về cho chúng tôi, là do họ không có trong tay tài liệu hướng dẫn về cách nuôi dưỡng giống chim nầy ra sao, nên phần đông không thể bắt tay vào việc thực hiện ý muôn đó của mình! Điều này thì chúng tôi rất thông cảm, vì một khi phương pháp chăn nuôi chưa thông suốt thì việc bắt tay vào nghề có khác gì gặp cảnh “ném tiền xuống ao không được xem tăm”!
Nhiều người tự hỏi không biết nuôi Sơn Ca dễ hay khó? Và tốn kém lắm không? Với người không kinh nghiệm, liệu “vào nghề” có gặp thất bại nào không? Có người còn hỏi là thú nuôi Sơn Ca có phải “dành riêng” cho ngươi giàu có?…
Đó là một số thắc mắc của độc giả, và chúng tôi sẽ cô gắng giải đáp tường tận trong tập sách nhỏ nầy hầu quí vị.
Thật ra những thắc mắc trên không phải là không có căn cứ. Trước năm 1975, người nuôi chim Sơn Ca ở Sai gòn không nhiều, và quả thật hầu hết những người nầy là những người không giàu có cũng… dư ăn thừa để. Người giàu thì họ có cách tiêu khiển của người giàu. Họ dám bỏ tiền ra nhập chim Sơn Ca từ Hồng Kông về nuôi với giá đắt như vàng. Ngay lồng nhốt Sơn Ca cũng nhập từ nước ngoài (Hồng Kông, Singapore…) với giá cao để… xứng hợp vơi con chim quí.
Rồi, họ thường gặp nhau để cùng dượt chim, để tính chuyện mua bán, trao đổi, hoặc cũng để trao đểi kinh nghiệm liên quan đến thú chơi chim với nhau.
Người ngoài nghề thời đó thấy phần đông dân giàu nuôi chim Sơn Ca với giá tiền trăm tiền triệu thì lại tưởng lầm là giống chim hót nầy quá đắt, chắc chỉ hợp với túi tiền của giới nghệ nhân giàu tiền lắm bạc mà thôi. Lại do ít thấy người “vào cuộc” nên lại lầm tưởng là San Ca khó nuôi, nếu không kinh nghiệm trong tay thì chắc không thể nào dám chen chân vào thú tiêu khiển nầy được…
Thắc mắc thì nhiều, nhưng khổ nỗi đâu biêt hỏi ai, mà tài liệu nuôi dưỡng giống chim nầy thời đó cũng không ai viết. Mà dù có hỏi han thì chắc gì đã có người chịu sẵn lòng mách bảo, vì thời nào cũng vậy, phần đông kẻ tự xưng là “dân chơi” nhưng lại chẳng… chịu chơi, chỉ xấu bụng “giấu nghề”. Nhưng, khổ nỗi, nếu có vị nào hết lòng chỉ dẫn, cũng chắc gì thiên hạ đã chịu tuyệt đối tin theo, do tính đa nghi sẵn có…
Sự thật thì Sơn Ca không phải là thú chơi riêng dành cho giới nhà giàu. Và giống chim hót nầy cũng không phải là khó nuôi như nhiều người lầm tưởng.
Có điều nhà giàu thì họ lắm tiền nhiều bạc nên họ… chơi sang. Và cách chơi như vậy cũng đáng đồng tiền, chứ không phải là do… ngu, như một số người “lên án”.
Nên nhớ người giàu họ không ngu, vì nếu ngu thì họ đã không giàu. Con Sơn Ca Hồng Kông tuy nhập về với giá đắt nhưng phải công nhận nó có giọng hót thật hay, sắc vóc cũng đẹp. Lồng nuôi Sơn Ca Hồng Kông tuy giá khá cao, nhưng tinh xảo về hình thức, và lại chắc chắn lâu hư. Đủng ra thì “tiền nào của nấy” nên không thiệt hại đi đâu…
Trước năm 1975, cũng có nhiều nơi làm lông Sơn Ca, nhưng kiểu mẫu không được sắc sảo, nên ít người ưa chuộng. Sau nầy những nhà làm lồng chim mới bắt chước kiểu mẫu của các loại lồng nước ngoài mà chế biến đẹp dần ra.
Còn giống Sơn Ca của nước mình, thời trước người ta cũng nghe đồn có giống Sơn Ca ở Bãi Cháy (thuộc Quảng Ninh) có giọng hót hay không thua gì chim nhập, nhưng thử hỏi vào thời buổi đất nước chưa thống nhất thì trong Nam làm gì có được giống chim Sơn Ca Bãi Cháy mà nuôi?
Mặt khác, giống Sơn Ca vùng Bà Điểm, Hóc Môn vào mười năm trước, thì giá trị của nó đâu đã được nghệ nhân nào… tin tưởng, có lẽ do sắc lông không đươc đẹp đẽ chăng?
Vì vậy. nghệ nhân nuôi chim Sơn Ca trong Nam, trước năm 1975, chỉ chọn nuôi chim Sơn Ca có xuất xứ từ Huế và Đà Nẵng mà thôi. Sơn Ca hai vùng nầy nổi tiếng đẹp giọng hót hay lại nuôi mau dạn. Đã thế, giá tiền của nó lại không nhiều, so với giá chim nhập có sự khác biệt… một trời một vực!
Ngày nay, giới nuôi chim Sơn Ca có nhiều thuận lợi hơn lớp người đi trước rất nhiều. Chúng ta có giống Sơn Ca từ miền Bắc vào, lại khám phá ra cái tài hót hay của chim Bà Điểm, Hóc Môn… Lồng chim ngày nay cũng có mẫu mà đẹp và bền, nhiều nơi làm còn… ăn đứt lồng ngoại nhập! Những thuận lợi đó nên coi là một điều may…
Có điều người nuôi chim không thể không thắc mắc là chim Sơn Ca con vẫn được bán với giá khá cao so với nhiều giống chim hót rùng khác, và hằng năm số lượng Sơn Ca con đem về các điểm bán chim cũng không được nhiều?
Tuy nhiên, sự đắt đỏ và số lượng chim tương đối ít đó vẫn không là trở ngại chính đốì với người nuôi, vì một khi người ta đã thích nuôi thì đâu ai còn ngại… tốn tiền! Điều mà nhiều người muôn bước vào thú nuôi Sơn Ca đang thắc mắc là nuôi Sơn ca dễ hay khó? Phương pháp nuôi ra sao? Câu trả lời của chúng tôi là bất cứ vị nào đã có kinh nghiệm nuôi các giống chim hót khác, như Họa Mi, Chích Chòe chẳng hạn đều có khả năng nuôi được giống Sơn Ca.
Cái khó trước tiên là khâu nuôi dưỡng chim con, và điều nầy thì chắc ai cũng có nhiều kinh nghiệm. Dù Sơn Ca hay những giống chim khác, nuôi chim con cũng có chung một phương pháp mà thôi. Như nuôi chim con thì phải ủ ấm rồi phải chịu khó siêng năng đút mồi, cốt sao giữ cho chim lúc nào cũng được sởn sơ, mạnh khỏe lại chóng lớn.
Nói cách khác, nuôi chim con mà giữ cho chim sống được, lại sống khỏe mạnh khôn lanh là chuyện thành công đáng mừng rồi! Khi chim được ngoài tháng tuổi, tự nó đã biết mổ biết ăn, thì đâu còn là nỗi lo của chủ nuôi nữa!
Chỉ có điều đáng ngại mà hy vọng quí vị thừa sức vượt qua được, là nghệ nhân nuôi chim Sơn Ca đòi hỏi phải có chí nhẫn nại. Ai thiếu cái đức tính quí báu này thì khó lòng nuôi được giống Sơn Ca. Thông thường, với các giống chim hót khác, ta dễ dàng phân biệt trống mái ngay từ tháng đầu, và cũng chỉ nuôi một vài tháng sau là chim bắt đầu tập hót. Nhưng, với Sơn Ca thì mọi việc không dễ dàng như vậy. Phân biệt giới tính của chim là một việc vô cùng khó khăn, phi người chuyên môn không ai tài nào lựa được trống mái khi Sơn Ca còn nhỏ dại được.
Ta phải chịu khó chắt chiu nuôi dưỡng con chim đến bảy, tám tháng tuổi thì Sơn Ca trống mới bắt đầu tập hót. Và rồi lại tiếp tục nuôi thêm vài ba vài ba năm nữa, giọng San Ca mới trở nên tròn trĩnh hay ho. Với khoảng thời gian tính từ lúc nuôi chim con cho đến khi thưởng thức được giọng hót với làn điệu tuyệt vời phải mất một thời gian quá dài như thế, liệu người không bền chí có theo đuổi đến kỳ cùng được hay không? Đó là chưa nói đến bảy tám tháng đầu phải nuôi trong hồi hộp chờ mong, vì chắc gì con chim con đang nuôi trong lồng kia đã là Sơn Ca trong? Như vậy là phải chờ con chim đến kỳ… mở miệng có cất tiếng hót được hay không lúc đó mới biết công của mình đã bỏ ra trong suốt hai phần ba năm trài có được đền bù xứng đáng, hay là công của Dã Tràng xe cát! Nuôi đến bảy tám tháng tuổi, chim Sơn Ca mới bắt đầu tập hồt với tiếng ri ri như tiếng dế. Tất nhiên là chim trống mới biết hót, còn chim mái thì không. Chỉ có chim trống mới có giá trị, mơi được giữ nuôi, vì khi nó biết hót là giá trị của nó được tăng lên đến bảy tám lần. Còn Sơn Ca mái thì chỉ còn cách đem thả lại ruộng đồng để nó có cơ hội tiếp tục sinh sôi nẩy nở và duy trì nòi giống.
Vì rằng, nuôi Sơn Ca, nếu không nghe hót thì khó lòng đoán biết chắc được trống mái ra sao. Chỉ có người thực sự nhiều kinh nghiệm, nhất là giới thương lái chuyên môn mới tìm ra được sự khác biệt ở vóc dáng của chim mà phân biệt được giới tính của chúng. Tuy nhiên, đã mấy ai dám bảo đảm sự chọn lựa đó của mình đến mức chính xác cả trăm phần trăm? Ngay những nghệ nhân nuôi chim Sơn Ca lâu năm, họ còn có khi lầm lẫn về việc nầy hướng chí người mới chập chững vào nghề! Tuy nhiên, với những ai đã sẵn có ý thích nuôi Sơn Ca thì vấn đề mù mờ trong việc phân định trống mái cũng không phải là một trở ngại lớn. Một khi người nuôi chưa tắt ngấm nguồn hy vọng, và khi ý chí vượt thắng vẫn còn nung nấu trong tâm hồn thì sự hăng say vẫn còn chứ không thể giảm sút. Ai cũng biết, con chim con mua vào khoảng trăm ngàn bạc, nhưng vài ba tháng nó đã chịu lên dù, bảy tám tháng biết mở miệng hót thì giá trị của nó có thể lên đến cả triệu đồng. Nếu tập dượt thêm vài ba năm cho con chim hót thật hay, khiến người nghe phải mê mẫn thì con chim quí đó đã có giá trị ba bốn triệu chứ đâu có ít ỏi gì!
Chúng tôi xin phép được định giá con chim theo giá trị của đồng tiền, để quí vị hiểu rõ hơn về giá trị đích thực của nó như thế nào, vào từng giai đoạn nuôi dưỡng. Điều nầy có thể gây khó chịu cho thiểu sô’nghệ nhân vốn là dân chơi thứ thiệt nuôi chim chỉ để nghe hót chứ không hề có mục đích bán buôn. Thật ra trong giới nuôi chim hót, ta cũng gặp hạng người nầy. Cả đời, họ nuôi chim chỉ nhằm vào mục đích đơn thuần là tiêu khiển, chứ không hề có óc vụ lợi bán buôn. Vì vậy, hễ gặp họ mà bàn đến chuyện mua chim, e rằng sẽ gây sự phật ý. Chuyện mới nghe qua thì khó tin, nhưng đó là sự thật. Có thể họ đem chim đổi chác, hay tặng lại bạn bè, vốn là những người có cùng sở thích và biết yêu quí chim như họ. Họ là những người thừa tiền lắm bạc? Xin thưa chưa hẵn thế đâu! Chẳng qua là họ quá yêu mến thú nuôi, đơn giản chỉ là vậy! Vì trong số đó có người phải chắt chiu để dành từng chục để mua chim, và hằng ngày chịu nhịn cử cà phê sáng để mua cào cào, trứng kiến…
Trở lại vấn đề nuôi chim Sơn Ca, ta thấy bên cạnh sự héo hon chờ đợi, lại nhuốm lên niềm hy vọng ở tương lai khi con chim trưởng thành, vì có sự “bù trừ” đó mà người nuôi chim mới đủ sức kiên tâm trì chí, nên ít ai lại buông tay chịu thua cuộc nửa chừng. Tất nhiên, khi con chim đã có giọng hót thật hay, đã trở thanh con chim bậc thầy, thì lúc đó trong ta đã rộn lên niềm sướng thỏa. Và, cái giá ba bôn triệu bạc lúc đó tuy to nhưng đã có mấy ai ưng bụng chịu bán con chim quí hay chưa?
Trong giới chơi chim hót, lại xuất hiện thêm một hạng người, chỉ biết xỉa tiền ra mua những con chim hay để về nghe hót, chứ họ không bỏ công sức ra thuần dưỡng như cách làm của mọi người. Hạng người nầy thì đúng là giàu có nhưng không có thì giờ rổi rãnh để tự mình thuần hóa cho con chim từ những bước đầu. Ngay khi con chim đang nuôi đến kỳ thay lông, họ cũng đôi ngay con chim nào đang căng lửa để về được “chơi” ngay, dù phải bù một giá quá cao, như là cách trả công nuôi dưỡng cho chủ nuôi con chim ấy.
Có người đánh giá hạng người nầy là… dại, nhưng quí vị nghĩ kỹ lại xem, lối chơi đó thật ra họ có dại hay không? Cũng như người nội trợ nhà giàu đi chợ, họ chỉ chọn mua miếng thịt ngon, con cá béo, vậy xin nghĩ kỹ xem, họ khôn hay dại?
Vài thông tin thú vị về giống chim Sơn Ca
Sơn Ca là giống chim rừng có giọng hót rất hay, ai được nghe qua một đôi lần sẽ nhớ mãi và muôn chọn nuôi cho bằng được. Giọng hót của Sơn Ca vừa véo von, vừa trầm bổng, lại vang xa ngân dài đến mươi lăm phút mà không cần ngừng nghỉ. Nó lại có lôi hót rất đặc thù là càng tung mình bay bổng lên cao thì giọng hót càng hay, càng vang xa cả ngàn thước vẫn còn nghe được.
Những ai đã thích giọng hót của Sơn Ca thì thường chỉ nuôi có mỗi loại chim này mà thôi, có người nuôi trong nhà đến mười lăm con là vì lẽ đó.
Chim Sơn Ca có rất nhiều ở nước ta, Nam Trung Bắc vùng nào cũng có. Chúng tập trung sống nhiều ở các vùng ven biển, vùng đồi núi, và vùng ruộng rẫy, nơi có nhiều thức ăn cho chúng. Chim sống ở miền biển có tên là Sơn Ca, chim sống ở miền núi và đồng ruộng có tên là Tháng Ca. Thế nhưng, người ta thường gọi chúng là Sơn Ca.
Kinh nghiệm cho thấy, chim Sơn Ca ở Bãi Cháy hót hay nhất. Sơn Ca vùng Huế vừa đẹp mã vừa hót hay, lại nuôi mau dạn. Sơn Ca vùng Hóc Môn cũng hót hay nhưng nhát…
Muốn có con chim vừa ý thì nên chọn chim con về nuôi, như vậy, chim mau dạn người và thích nghi dễ dàng với thức ăn pha chế. Có điều, nuôi chim non thì vất vả, từ khâu lo cho ăn uống thường xuyên, lại phải úm cho chim được ấm áp để cho chim được mập mạp và mau lớn.
Thức ăn của Sơn Ca là kê ruột (kê đã chà vỏ) trộn với lòng đò trứng gà. Cứ một lon kê ruột thì trộn với ba lòng đỏ trứng gà là đủ. Ngoài thức ăn chính đó ra, mỗi ngày ta nên cho chim ăn thêm cào cào hoặc sâu tươi để chim được bồi bổ đúng mức.
Điều đáng nói là muốn nuôi Sơn Ca phải chọn kiểu lồng cho thích hợp. Lồng nuôi Sơn Ca cùng giống như lồng Họa Mi, Chích Chòe, có điều là chiều cao phải từ sáu bảy mươi phân đến một /thước mới tốt. Vì như quí vị đã biết, Sơn Ca co thói quen vừa hót vừa tung mình bay cao, và cứ thế mỗi lần hót nó bay lên bay xuống rất nhiều lần. Đáy lồng phải bằng và kín đế đựng lớp cát móng cho chim đứng. Giữa đáy lồng là một cái cầu hình nấm, mặt trên phầng đê làm nơi chim đứng tỉa lông, tỉa cánh. Chim củng đứng hót trên cầu này.
Cát rải trong lồng Sơn Ca thường là cát biển được phơi khô, rây kỹ, và ba bốn ngày nên thay một lần. Lớp cát này dùng để cho chim tắm (chim vùi mình vào cát như gà chứ không biết tắm nước như các giống chim khác). Phân chim lại lẫn lộn vào cát nên đế lâu không thay sẽ mất vệ sinh.
Chim Sơn Ca con, nuôi độ bảy tám tháng tuổi đã bất đầu biết hót, nhưng giọng chim con không hay, không “bài bản” bằng giọng các chim già sống ngoài thiên nhiên. Vậy, muốn chim hót thật hay thì phải năng cho chim đi tập dượt với nhừng chim già dặn khác, hoặc chọn một chim bậc thầy (tức chim có giọng hót hay nhất) về dạy cho chim nhà. Xin được lưu ý quí vị là chim hót thường hay bắt chước giọng hót của chim khác.
Thường những chim thuộc hạng “giáo sư” này cất tiếng hót réo rắt lên thì chim con bị “đè” (khiếp sợ) không dám hó hé mở miệng. Tuy nhiên, chúng vẫn âm thầm nhập tâm, học thuộc lòng những âm điệu trầm bổng khác lạ, hay ho, để sau này nó lấy làm “vốn liếng” riêng cho nó.
Kinh nghiệm cho thấy những con chim được tập dượt, hay được nghe chim bậc thầy “chỉ dạy” thường sớm có giọng hót hay. Vì vậy, chúng ta thường thấy những con chim khác loại sống cạnh nhau dễ dàng bắt chước giọng hót của nhau. Mà cũng nhờ vào sự bắt chước đó mà giọng hót của chúng trở nên đa dạng, phong phú.
Chim bậc thầy chỉ nên để gần chim con độ một vài tuần, sau đó treo thật xa hoặc gửi đi nơi khác để chim con hết khớp mà trổ giọng hay hơn.
Ta có thể thay thế chim bậc thầy bằng băng cát-xét. Đó là băng thu âm giọng hót của chim bậc thầy cùng loại (như Sơn Ca dạy cho Sơn Ca, Họa Mi dạy cho Họa Mi…). Thỉnh thoảng, ta nên cho băng chạy độ nửa giờ để chim non học hỏi thêm những làn điệu âm thanh mới mà băt chước. Dùng theo cách này cùng hữu hiệu mà lại đỡ tốn kém hơn.
Thường thì Sơn Ca nuôi được ba bốn mùa tuổi (mỗi mùa là một năm) giọng hót mới được khởi sắc. Tóm lại, phải nuôi chim Sơn Ca nên nuôi chim non mới dễ thuần hóa. Loại chim bổi (chim già bầy được ở rừng) rất khó nuôi, chỉ có những nghệ nhân nhiều kinh nghiệm mới thuần hóa được. Đây là giống chim quý, xưa kia chỉ có hàng vương giả, giới quyền quý mới chọn nuôi, nay thì đã phổ biến sâu rộng khắp dân gian, nhưng giá Sơn Ca vẫn khá cao so với nhiều loại chim rừng khác. Tuy nhiên, thuần dưỡng được con chim hay, giá cùng lên tới gần lượng vàng chứ đâu phải ít.
